Rot op met je markt!

Op het symposium van 10 december j.l. over de toekomst van de PvdA somde Thomas von der Dunk in zijn inleiding enkele cruciale fouten uit het verleden op, die zijns inziens hebben geleid tot de neergang van onze partij. Merkwaardig genoeg werd daar later in het debat slechts in wat vage termen nog op teruggekomen. Ook aan debatleider Felix Rottenberg is dit gegeven ontgaan.
Eén cruciale fout werd volgens Von der Dunk gemaakt onder ‘Paars’, toen het grote martktdenken werd ingevoerd, met (al dan niet stilzwijgende) instemming van de PvdA. Dit marktdenken – het geloof dat ‘de markt’ alles in de beste verhoudingen regelt – is in de daarop volgende kabinetten verder uitgebouwd en aangedikt tot de nieuwe 10 geboden van onze samenleving. Het is, naar mijn mening, de grootste blunder die de partij, onder leiding van oud-vakbondsman Wim Kok, ooit heeft gemaakt. De markt die alles reguleert is in het commerciële bedrijfsleven nog wel voorstelbaar, zij het niet verkieslijk vanuit onze beginselen. Maar een markt die dat ook moet doen in niet-commerciële sectoren als onderwijs, zorg en welzijn is absolute waanzin. Immers, in die sectoren valt geen droog brood te verdienen, althans niet aan je klanten. Werkenden kunnen er een nette boterham uit halen, maar dat is het dan ook. Winst maken is er niet bij.

En toch werd de hele niet-commerciële sector in dit land op het spoor gezet van ‘onderneminkje spelen’. De managers vlogen je om de oren – op scholen, in verzorgingshuizen, bij welzijnsinstellingen, overal. Met marktconforme salarissen voor de top, vanzelfsprekend! Aanbestedingsprocedures, offertetrajecten – het kon niet op, na enige tijd zelfs nog verplicht op grond van Europese regelgeving. De uitwassen die daar het gevolg van waren, in bijvoorbeeld de thuiszorg, zijn nog wel te vinden op Uitzending gemist. Want, bazelden de gelovigen onder leiding van hun neo-liberale opperpriesters, concurrentie hield de uitvoerende organisaties scherp en de prijs laag. Ja, ammehoela, de prijs laag houden. De kosten van scholen, verpleeginrichtingen, maatschappelijk werk-instellingen bestaan voor zo’n 90 % of meer uit personele lasten. Met het instrument personeel (mensen, dus) moeten die organisaties hun werk doen. De prijs die zij hun klanten berekenen is nul, of in elk geval ver beneden de kostprijs. Zij zijn namelijk opgericht voor het algemeen nut.

En nu moeten zij concurreren met elkaar. Ziet u het al gebeuren? Verpleeghuis A wil een opdracht binnenhalen en hoopt daarin verpleeghuis B te verslaan. A moet dus goedkoper zijn dan B, want dat willen de markt-gelovigen. A besluit dan ook wat minder personeel in te zetten en ze mogen ook wel wat minder geschoold zijn, want dat scheelt flink bij de inschaling. Een kind kan zien dat dit alleen maar ten koste van de kwaliteit kan gaan. En wie is er dan uiteindelijk de klos? De klant, natuurlijk. Degene die afhankelijk is van de diensten van die instellingen. Kwetsbare mensen, die iets mankeren en vooral ook, die niet de bergen geld hebben die nodig zouden zijn om lessen, verpleging of verzorging particulier in te kopen.

Dáár hebben wij onze kiezers verloren, onze natuurlijke achterban, die dacht dat hun belangen bij ons in goede handen waren. Verkwanseld door ons aan ‘de markt’. Geweldig vonden ze het, de neo-liberalen en conservatieven, toen ze eind jaren 90 triomfantelijk konden roepen dat nu toch wel was aangetoond dat “de maakbaarheid van de samenleving” een linkse grol was uit de sixties en de seventies. En in één moeite door leverden ze de hele samenleving uit aan ‘de markt’. De markt, die een samenleving maakt die de marktleiders wel aanstaat, welke vervolgens lak hebben aan alle anderen. Met de goedkeuring van de PvdA….

En omdat we in dit land wel het gezegde “beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald” hebben maar daar nooit en te nimmer naar handelen, moet de markt-beker tot de bodem worden leeggedronken. Ondanks talloze studies en waarschuwingen uit wetenschappelijke hoek, ondanks fiasco’s als de wereld van de thuiszorg, de overbodig verklaarde streekziekenhuizen, de onbestuurbare mammoetscholen. En dan hebben we het nog maar even niet over de idiote doordrijverij die privatisering heette: prima werkende nutsbedrijven die ineens onder leiding van veel te veel verdienende topmanagers hun dienstverlening lieten verloederen, in hun blinde zucht naar winst, grotere marktaandelen of uitverkoop aan het buitenland.

Het is hoog tijd dat we als PvdA van dit dwaalspoor terugkeren naar het rechte spoor. Dat we gaan aantonen dat er nog wel degelijk wat maakbaar is in de samenleving. En dat we dat doen omdat onze kiezers daar recht op hebben.

Martin van ter Beek

lees ook eens Thomas von der Dunk over marktwerking in de zorg